Rahim Filmi Sırasında Tüp Açma
Rahim filmi sırasında tüp açma işlemi radyoloji uz...
HSG filmi, “rahim ve tüp filmi” anlamına gelen Histero_Salpingo_Grafi kelimelerinin baş harflerinden oluşan kısaltmadır. Halk arasında “Rahim Filmi” olarak bilinir. HSG, rahim boşluğu ve tüpleri incelemek için çekilen özel bir röntgen filmidir.
Kas hücreleri, mukoza hücreleri, bağ hücreleri ve salgı hücrelerinden oluşan rahim ve tüpler, normal röntgen filmlerinde görünmezler. Ancak bu organların iç boşlukları röntgen filmlerinde görülebilen kontrast madde adı verilen sıvı ile doldurulabilir ve böylece rahim boşluğu ile tüplerin içindeki geçitler röntgen filmlerinde görülebilir hale gelir. Anlaşılacağı gibi HSG işleminin 2 komponenti vardır. Birincisi rahim boşluğu ve tüp geçitlerinin kontrast madde ile doldurulması ikincisi uygun pozlarda röntgen filmleri çekilmesidir.
HSG uzun zamandır bilinen ve uygulanan bir inceleme yöntemidir. İlk Rahim Filmi HSG, 1914 yılında çekilmiştir. Ancak baş döndürücü hızla ilerleyen teknoloji, gelişen cihazlar ve yeni teknikler sayesinde inceleme süresi kısalmış, tüplerin yanlışlıkla tıkalıymış gibi çıkması ihtimali belirgin derecede düşmüş, ağrı, kanama gibi yan etkiler ve çeşitli komplikasyonlar da ya ortadan kalkmış ya da çok azalmıştır. Bu makalede, içinde bulunduğumuz 2016 yılında dünyada geçerli ve yaygın olarak kabul görüp tercih edilen en son teknolojiler, cihazlar, çekim teknikleri ve malzemelerden bahsedeceğim. Genellikle daha ucuz olmaları dışında hiç bir üstünlüğü bulunmayan eski teknikler ve malzemelerin dezavantajları ve birbirleriyle karşılaştırmalarından bahsetmeyeceğim.
Günümüzde rahim filmi HSG incelemesi için en uygun kontrast maddeler organik iyot tuzlarının sudaki eriyikleridir. İyot elementi yüksek atom numarasına sahiptir ve yüksek oranda x-ışını absorbe eder. Bu nedenle iyotlu kontrast maddeler röntgen filmlerinde belirgin olarak görülebilirler. Suda çözünebilir noniyonik iyotlu kontrast maddeler yan etki ve komplikasyon riski en düşük ve görüntü kalitesi en iyi olan kontrast maddelerdir. Uygun fiziksel özelliklerde hazırlanmış bu kontrast maddeler tüplerden daha düşük basınçta ve daha hızlı geçebildiğinden ağrısız rahim filmi incelemesi yapabilmek için de daha uygundurlar.
Kontrast maddeyi rahim boşluğuna doldurabilmek için çok çeşitli yumuşak, ince, özel kanül ve kateterler mevcuttur. Bunların bir kısmının ucunda verilen kontrast maddenin geri gelmesini engellemek için fındık büyüklüğünde bir balon bulunur. İnsanların anatomik yapıları birbirine çok benzer ama asla tıpatıp birbirinin aynısı değildir. Tıpatıp birbirinin aynısı olmayan kişilerin hepsi için aynı tıbbi aparatın kullanılması uygun değildir. Bu nedenle HSG incelemesi için tahim ve tüplerin içine kontrast maddeyi dolduracak olan hekim spekulum denen muayene aletini vajinaya yerleştirip uygun antiseptik temizliği yaptıktan sonra rahim ağzının yapısına en uygun kanül veya kateteri tercih eder.
Örneğin; rahim ağzı deliği çok küçük olan birisi için 16-18 numara anjiokat kılıfı veya 4-5 Fr çaplı basit bir kanül yeterli olurken, rahim ağzı deliği normal çapta olanlarda balonlu HSG kateteri, daha geniş olanlarda ise daha iyi tutunabilen örgülü balonlu HSG kateteri tercih edillir.
Kadın doğum uzmanına gidip muayene olduktan sonra bizden hsg yani rahim filmi istedi. Bu nedir? HSG, Histerosalpingorafi’nin kısaltılışıdır. Rahim filmini (hsg) genellikle adet kanaması tamamen bittikten sonraki birkaç gün içerisinde çekilir. Çünkü kanama varken sakıncalı olabilir. Rahim’e verilen ilacın adet kanı ile kana karışması risk taşımaktadır. Adetten birkaç gün sonra olma sebeplerinden birisi de hastanın hamile olmadığına emin olmak gerekmektedir.
Çünkü bu film hamileyken bebeğe zarar verebilir ve hiçbir doktor bu riski almak istemez. Film çekilmeden önce normal de hastaların aç gelmesi gerekmez fakat eğer doktorunuz bazı nedenlerden dolayı genel anestezi yapacaksa doktorun bize dediği saatten sonra bir şey yiyip içmemeliyiz. Rahim filminden önce bir ilaç kullanmaya gerek yoktur fakat doktorumuz önerdi ise yarım saat önceden rahatlatması için ağrı kesici içilebilmektedir.
HSG tetkiklerinde uygun kimyasal ve fiziksel yapıya sahip ilaçlar yani kontrast maddeler kullanılmaktadır. Kontrast maddeler röntgen filmlerinde belirgin olarak parlamakta ve organların net bir şekilde görünmesine olanak sunmaktadır. Bu kontrast madde rahim boşluğunun yapısına özel özel olarak geliştirilmiş aletler (kanül) yardımı ile rahim içerisine doldurulmaktadır. Bu radyografik yöntemde rahmin ve tüplerin yapısal, işlevsel tüm özellikleri incelenmektedir. Bu nedenle yaygın olarak kullanılmaktadır.
Rahim filmi olan HSG tetkiki genellikle kısıklık durumlarının değerlendirilmesi için başvurulan bir yöntemdir. Ayrıca ağır kanamalarda, yoğun ve uzun süreli gerçekleşen adet kanamaları ile birlikte adet düzensizliklerinde Histerosalpingografi (HSG) tetkiki talep edilmektedir. Böylece rahim değerlendirilerek bu tablolara neden olan hastalığın değerlendirilmesi yapılmaktadır.
Genel olarak ifade etmek gerekir ise; rahim ağzı tıkanıklıklar, rahim içerisindeki yapışıklıklar ve tüplerin tıkanıklığı ile ilgili şüphelerde HSG tetkiki uygulanmaktadır. Kısırlık, düşük ve rahim ağzına ya da rahime uygulanan müdahaleler sonrasında kanamaların durmadığı ve tekrarlayan düşüklerde tanının ve bu şikayetlere neden olan hastalığın değerlendirilmesi amacı ile tercih edilmektedir.
HSG filmi, adet bitimi sonrasındaki birkaç gün içerisinde yapılmaktadır. Özellikle adet bitiş tarihinin 5 ila 10’uncu günlerinde rahmin içi dokusu ince ve gebelik ihtimali düşüktür. Böylece değerlendirme alanına girecek olan rahmin kalitesi iyi olmakta ve olası gebelik ihtimaline karşı riskler de en aza indirilmektedir. Temel prensip olarak adet kanamasının tümü ile bittiği bir zaman dilimi ve adet döngüsünün ilk yarısının başlangıcı arasında uygulanmaktadır.
Histerosalpingografi (HSG) tetkikleri bir Kadın Hastalıkları ve Doğum Uzmanı ya da Radyoloji uzmanı tarafından uygulanmaktadır. İşlem sonrasında elde edilen filme ait raporun yorumlanması ve rapor edilmesi işlemi yalnızca Radyoloji uzmanına aittir. filminin çekilmesi öncesinde jinekolojik bir değerlendirme yapılmaktadır. Bu değerlendirmeler esnasında enfeksiyon bulgularının saptanması halinde, enfeksiyon tedavi edilene kadar tetkik tarihi ertelenmektedir. Enfeksiyon bulgusunun olduğu durumlarda yapılan HSG tetkiklerinde enfeksiyon tamamen yayılım gösterebilmektedir.
Hasta jinekolojik muayene pozisyonunda röntgen masasına yatırılmakta ve tetkik için hazırlıklar başlatılmaktadır. İlk olarak rahim ağzının genişletilmesi için spekulum adı verilen alet yerleştirilmektedir. Rahim ağzının sabitlenmesinin ardından olası enfeksiyonların giderilmesi için vajina girişi antiseptik solüsyonla temizlenmektedir. Daha sonrasında sabitlenen rahim ağzı içerisinden özel bir kanül geçirilmektedir. Bu özel kanül aracılığı ile kontrast madde yani ilaç rahim içerisine enjekte edilmektedir.
Kontrast maddenin rahim içerisine doldurulmasının ardından işlem basamak basamak ilerlemektedir. Öncelikle enjekte edilen kontrast maddenin miktarı ve basıncı ayarlanarak rahim içini doldurması sağlanır. Tüplerden geçişi ve alt karın boşluğu içerisindeki dağılışı her aşamada filmler çekilerek kayıt altına alınmaktadır. Bu işlem sırasında filmler uzman hekim tarafından anında değerlendirilmektedir. Elde edilen filmlerde kontrast maddenin geçişi ve doluluğu ile ilgili istenilen netlik ya da görüntü yok ise; işlem tekrarlanmaktadır. Belli aralıklar ve sürelerde çekilen bu filmler Radyolog tarafından raporlanmaktadır. Rapor içerisinde rahim septumu (bölme), miyom, polip varlığı değerlendirilirken, rahmin yapısı ve tüplerin açıklık durumlarına da yer verilmektedir.
Histerosalpingografi (HSG) filmlerinde rahim içi yapısal bir sorunun ya da kusurun ön tanısını koymak mümkündür. Ancak net bir tanı koyulabilmesi için genellikle histeroskopi ya da laparoskopi işlemine gerek duyulmaktadır. Bu işlemler sırasında da hastalığın ya da rahim içi sorunun giderilmesi mümkündür. Ancak birtakım doğumsal rahim kusurları ya da sorunları açık ameliyat tedavilerini gerektirmektedir.
Balonlu HSG kateteri kullanılacaksa kateterin balonu rahim ağzı kanalı içinde şişirilerek içeriye kontrast madde doldurulur. Eğer bunda başarılı olunamazsa balon rahim içinde şişirilerek gerekli basınç sağlanır. İntravazasyon, mukus tıkacı, polip tıkacı veya cornual spazm gibi durumlardan birisiyle karşılaşılırsa özel selektif salpingografi kateteri ile tüplerin ağzından tüp içine kontrast madde gönderilerek tüpün açık olup olmadığına veya distal tubal hastalık olup olmadığına bakılmalıdır.
HSG işleminin ikinci komponenti uygun aşamalarda uygun doz ve pozda röntgen filmlerinin çekilmesidir. Rahim filmi HSG, en iyi C kollu röntgen cihazları ile çekilebilir. C kollu röntgen cihazlarının tüp ve dedektörleri her yöne doğru hareket edebilmekte, öne veya arkaya dönük rahimlerin tam karşısına geçerek film çekebilmekte, kıvrımlı tüpleri sağdan, soldan, yukarı veya aşağıdan görüntüleyerek ayrıntılı bir şekilde gösterebilmektedir.
C kollu röntgen cihazlarının yeni modelleri flat panel dedektörlü çok düşük radyasyon ile daha net görüntüler elde edebilen cihazlardır. Flat panel dedektörlü cihazların hastanın üzerinde duran dedektörü dikdörtgen şeklindedir. Alınan görüntüler de yuvarlak değil kare veya dikdörtgen alanlar halindedir.
İdeal HSG filmi görüntüleri rahmin ön ve arka yüzünün tam arkasından çekilmiş olması gerekir. Yoksa rahimde ki sorunun ne olduğu tam anlaşılmayabilir. HSG tüplerdeki kabartıların iyi görüntülenmesi ve çeşitli açılardan görüntülenmesi gerekir. Film süresindeki inceleme kısa sürmeli, kanama olmamalıdır. Hastanın alerji veya oluşabilecek komplikasyonları en aza indirmek gerekmektedir.
Rahim filmi çekerken kullanılan cihazın eski veya yeni olması hasta da oluşacak radyasyon miktarını etkilemektedir. İdeal bir filmde hasta maruz kaldığı radyasyon hakkında bilgilendirilmelidir. HSG ücreti makul fiyatlardadır. Ekstrem bir fiyat isteyen muayeneler tekrar düşünülmelidir.
Histerosalpingografi (HSG) rahim filmlerinin yan etkileri yani komplikasyonları arasında enfeksiyon ya da alerjiden bahsetmek mümkündür. Ancak bu enfeksiyon oranı oldukça düşük oranlardadır. Bu nedenle tetkikin bitimi sonrasında hastaya herhangi bir antibiyotik tedavisi önerilmemektedir. Ancak mitral kapak hastalarında riskli durumların önüne geçilmesi amacı ile ve enfeksiyonun engellemek için tetkikten 1 gün önce antibiyotik tedavisi başlatılmaktadır. Bu tedavi ortalama 4 – 5 gün sürmektedir.
Alerji etkileri genellikle kontrast madde kaynaklı gelişmektedir. Ancak günümüzde HSG filmlerinde kullanılan bu kontrast maddeler yani ilaçlar alerji oranı en düşük suda eriyen özelliktedir. Bu nedenle kontrast maddeye bağlı gelişen alerji tablosunun da oldukça düşük oranlarda olduğunu söyleyebiliriz.
HSG filmi işlem esnasında ağrıya neden olabilmektedir. Ancak bu ağrı şikayeti kısa süreli ve kişiden kişiye göre değişkenlik göstermektedir. Özellikle kontrast maddenin rahim içerisine doldurulması esnasında, rahim yabancı maddeye karşı bir reaksiyon geliştirmekte ve kasık bölgesinde ağrıya eşlik eden kramplar oluşmaktadır. Bu kramplar tüplerde spazm oluşmasına da yol açmaktadır. Bu durum sonucunda da açık olan tüplerden spazma bağlı olarak ilaç geçişi sağlanmaz ve açık olan tüpler kapalı olarak değerlendirilebilmektedir.
Bu nedenle hasta şikayetlerinin, ağrılarının en aza indirilmesi ve işlemin doğruluk oranlarının saptırılmaması için genellikle anestezi eşliğinde yapılmaktadır. Böylece işlem esnasında gelişebilecek olası risklerin de önüne geçilmektedir.